21-11-2017

AS XURISDICIÓNS DA TERRA DE XALLAS:

Imos analizar aquí a Terra de Xallas durante o Antigo Réximen (siglos XVI-XVIII). Por razóns de operatividade seleccionamos o territorio tal como se contempla na comarca moderna oficial (concellos de Santa Comba e Mazaricos), xa que representar directamente as xurisdiccións resultaría moi complicado e difícil de comprender dada a irregularidade e dispersión do seu territorio:

A Terra de Xallas estaba situada na parte noroeste da rexión e pertenecía á antigua provincia de Santiago. Comprendía 3  xurisdicións , que sumaban en conxunto una superficie de 392 Km2., sendo as principales as de Jallas e Muros:

XURISDICCIÓN	SUP. KM2
JALLAS	194
MUROS	151
SIERRA	47
TOTAL	392

OS DOMINIOS SEÑORIALES DA TERRA DE XALAS:

Os principales dominios señoriales (ver señorío) da Terra de Xallas correspondían por unha parte ó clero secular, que ocupaba o 88% do seu territorio, e por outra por a nobleza titulada, que exercía o seu dominio sobre o 12% restante:

DOMINIO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
CLERO SECULAR	26	345	88
NOBLEZA TITULADA	3	47	12
TOTAL	29	392	100

Os máis grandes posuidores eran o arzobispo de Santiago e o marqués de la Sierra, únicos representantes do clero secular e da nobleza na terra de Xallas:

SEÑORÍO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
ARZOBISPO DE SANTIAGO	26	345	88
MARQUES DE LA SIERRA	3	47	12
TOTALES	29	392	100

Por estamentos, xa señalamos que o CLERO SECULAR, na cabeza do arzobispo de Santiago, controlaba o 88% da terra de Xallas, con 345 Km2. de superficie total e 26 feligresías (16 na xurisdicción de Jallas (actual concello de SantaComba), e 10 na de Muros (actual concello de Mazaricos).

En nome da NOBLEZA TITULADA, o marqués de la Sierra controlaba o resto do territorio, exercendo o seu dominio sobre 4.700 Km2. e  3 feligresías da xurisdicción de Sierra (actual concello de Mazaricos).

FONTES:

• Os datos sobre as xurisdicciós e señoríos de todo o territorio galego foron elaborados por min utilizando ferramentas de gestión informática  e de información geográfica (GIS) a partir do Censo de Floridablanca. Ainda que según Pegerto Saavedra (Discurso de ingreso na Real Academia Galega) os datos de Floridablanca simplifican a realidade, e cita como exemplo a “Descripción” de Miguel Bañuelos, que cifra o número de xurisdicciós para toda Galicia en 664, frente ás 509 de Floridablanca (según Saavedra esto é debido a que en algúns casos había unha titularidade compartida), iso non significa que o Censo de Floridablanca non tratara con rigor os seus datos, antes ben, sin a sua aportación non teríamos una idea tan crara da composición e distribución das xurisdicciós no Antigo Réximen.
• Como base para elaborar os mapas adxuntos utilizamos os datos do Censo de Floridablanca do ano 1785 España dividida en provincias e intendencias, y subdividida en partidos.
• Para aclarar algunhas dudas utilizamos as Respostas Xenerales do Catrastro de Ensenada e o Diccionario de Miñano.
• Para o país galego temos a obra de Francisco Javier Río Barja Cartografía Xurisdiccional Galicia, siglo XVIII.- Consello de Cultura Galega.
• Para aclarar algunha duda sobre a configuración de algunha xurisdicción concreta, puden consultar o orixinal da obra de Miguel BAÑUELOS: “Descripción quasi chorografica de la población que contienen las siete provincias de Galicia.”.- Real Academia de la Historia, 1785.- Madrid.
• Para a provincia de Ourense resultou impresdindible a obra de Olga Gallego Domínguez El catastro del marqués de la Ensenada en la provincia de Orense.- 1985.
• Como obra de consulta necesaria para comprender a estructura da propiedade no Antiguo Réximan, en especial para a terra de Chantada, utilizóuse a obra de Ramón Villares La propiedad de la tierra en Galicia, 1500-1936.- Siglo veintiuno editores.- Madrid, 1982.