Mapa da provincia de Lugo do obispo Sains de Buruaga (1768).- Fonte “Real Academia de la Historia”.
A actual provincia de Lugo fórmase coa maior parte da antiga provincia do mismo nome, á que se engadio a antiga provincia de Mondoñedo e a parte Norte do río Sil que pertencía á antiga provincia de Ourense (Quiroga):
Na antigua provincia de Lugo[1] a maior parte do territorio (un 90%) era de xurisdicción nobiliaria ou da iglesia, sendo nada menos que o 71% dominio da nobleza (ben sea nobleza titulada ou fidalga) e, contra o que poidera parecer, sólo o 19% dependía da iglesia (secular ou regular). O 10% restante repartíase entre o realengo (un 6%) e as órdenes militares (3%).
A nobleza titulada ostentaba o dominio señorial do 60% do total do territorio da provincia, sendo a máis extensa a xurisdicción do Conde de Lemos (con epicentro en Monforte https://eirexe.es/lemos/, si ben os seus dominios abarcaban prácticamente toda a provincia), seguido por a do Conde de Altamira (xurisdicciós de Navia de Suarna, Castroverde e Burón, a actual Fonsagrada) e a dos condes de Monterrey (Monterroso e A Ulloa) e Amarante (xurisdicciós de Amarante en Antas de Ulla, Cancelada e Torés en Becerreá, Sober, etc.)
A fidalguía, co 11% do territorio provincial, non alcanzaba por o seu tamaño nin por o volumen de rentas a importancia da nobleza titulada. De proporciós moito máis modestas, ostentaba os seus maiores dominios señoriais nas actuales comarcas de Friol, Cospeito, Sarria e Láncara, sendo o principales señores doña Joaquina de Oca (en San Pedro de Narla e Negradas) e don Joseph Pimentel (Meira).
O clero regular dos mosteiros, contra o que poidera parecer solo representaba o 9% do total do dominio señorial da provincia (convén non confundir o señorío monástico ca propiedade monacal) xa que os mosteiros posuían moitas terras das que non ostentaban o dominio xurisdiccional. Destaca con grande diferencia o Mosteiro de Samos, con unhos dominios señoriais de máis de 26.000 Has. que abarcaban 49 freguesías, seguido xa a moita distancia por o Mosteiro de Meira (con 8.000 Has. e 7 freguesías), e xa en torno as 5.000 Has. os de San Benito, Pena-Maior e Oseira (https://eirexe.es/os-dominios-do-mosteiro-de-oseira-2/).
O clero secular acaparaba o 11% do territorio da provincia con 138 freguesías, a maior parte delas repartidas entre as xurisdicciós do obispado de Lugo (56.000 Has. e 90 freguesías) e a xurisdicción de Camba (con 19 freguesías e 15.000 Has.), do arzobispo de Santiago.Ó 10% restante repártíase entre o Realengo e as Órdenes Militares.
O Realengo, co 6% da superficie da provincia, sólo aparece en algunhas zonas periféricas como nas xurisdicciós do Caurel (7 freguesías e 17.000 Has.) e as xurisdicciós do entorno de Parga (11 freguesías e algo máis de 12.000 Has.).
As Órdenes Militares sólo representa algo máis dun 3% do total da superficie da provincia, que é acaparado por a Encomenda de Portomarín (22 freguesías e 23.600 Has.) e Incio e Broza, da Encomenda de Quiroga, con 7 freguesías e 7.000 Has.[1] Os datos sobre as xurisdicciós e señoríos de todo o territorio galego foron elaborados por min utilizando ferramentas informáticas e de información geográfica (GIS) a partir do Censo de Floridablanca. Ainda que según Pegerto Saavedra (Discurso de ingreso na Real Academia Galega) os datos de Floridablanca simplifican a realidade, e cita como exemplo a «Descripción» de Miguel Bañuelos, que cifra o número de xurisdicciós para toda Galicia en 664, frente ás 509 de Floridablanca (según Saavedra esto é debido a que en algúns casos había unha titularidade compartida), iso non significa que o Censo de Floridablanca non expoña con rigor a distribución dun territorio tan complexo, complexidade da que nos da idea o propio Bañuelos referíndose á proncia de Lugo (BAÑUELOS, Miguel.- “Descripción quasi chorografica de la población que contienen las siete provincias de Galicia.”.- Real Academia de la Historia, 1785.- Madrid):«Esta provincia de Lugo, situada en el levante del Reino de Galicia, se compone de la ciudad capital, distante de La Coruña quince leguas por el camino nuebo; once villas y mil ciendo quarenta y siete Feligresías, cuios un mil ciento cincuenta y nueve pueblos pertenecen a las ciento setenta y nueve jurisdicciones que van demostradas, doce de realengo, ciento veinte y siete de señorío, de ciento quarenta y dos particulares, y quarenta de abadengo…Todas suxetas en lo gubernativo a ciento treinta y seis partidos: ademas de incluirse en distintas feligresias doscientos cincuenta y quatro cotos de doscientos cincuenta y seis señorios, dos de Realengo, doscientos y veinte de particulares y treinta y quatro de avadengo, que juntos los cotos, con las jurisdicciones, ascienden a cuatrocientas treinta y tres en el todo.Sacose de los Documentos originales autenticos de los respectivos Justicias, que se pasaron de esta Yntendencia de dicho Reino de Galicia y su exto.(…) a la contaduría principal del mismo; y para la maior claridad de esta Relación, tanvien estuvieron presentes otras justificaciones y noticias formales en la expresada contaduría. Coruña 30, de Agosto de 1785.Fdo.Miguel Bañuelos»Enlaces:A FonsagradaA UlloaA Terra CháChantadaDezaLugoMeiraOs AncaresQuiroga (antigua provincia de Orense)
SarriaTerra de Lemos
DOMINIO | PARROQUIAS | HECTÁREAS | % |
NOBLEZA TITULADA | 715 | 486.434 | 60 |
HIDALGUIA | 122 | 86.486 | 11 |
CLERO SECULAR | 138 | 86.282 | 11 |
CLERO REGULAR | 99 | 70.442 | 9 |
REALENGO | 35 | 47.220 | 6 |
ORDENES MILITARES | 40 | 28.335 | 3 |
TOTALES |