3-12-2017

AS XURISDICIÓNS DA TERRA DE CALDELAS:

Imos analizar aquí a Terra de Caldelas durante o Antigo Réximen (siglos XVI-XVIII). Por razóns prácticas temos seleccionado o territorio tal como se contempla na comarca moderna oficial (concellos de Parada de Sil, A Teixeira, Castro Caldelas e Montederramo). O motivo é que se representamos individualmente as xurisdiccións, ou en circunscripciós máis pequenas, resultarían moito máis difíciles de comprender dado o seu número tan elevado, e a sua irregularidade e dispersión do seu territorio:

A terra de Caldelas estaba situada na parte sur-oriental da rexión galega e pertenecía durante o Antiguo Réximen á antigua provincia de Ourense. Comprendía 4  xurisdicións e 2 cotos redondos, que sumaban en conxunto una superficie de 312 Km2. As xurisdiccións de Castro Caldelas e Monte de Ramo eran as máis extensas xa que superaban os 100 Km2. (10.000 Has.), mentras que a de Junquera de Espadañedo e os cotos de Villariño Frío e «San Lorenzo y Vil» non superaban as 900 Has.:

XURISDICCIÓN	SUP. KM2
CASTRO DE CALDELAS	153
MONTE DE RAMO	106
SANTA CRISTINA RIBAS	36
JUNQUERA DE ESPADAÑEDO	9
VILLARIÑO FRIO	6
SAN LORENZO Y VIL	2
TOTAL	312

OS DOMINIOS SEÑORIALES DA TERRA DE CALDELAS:

Pódese decir que a nobleza titulada e o clero regular repartíanse os dominios señoriales (ver máis) na terra de Caldelas. A primeira controlaba o 49% do territorio e o clero regular o 48%, mentras que o 3% restante repartíano a fidalguía e as órdenes militares:

DOMINIO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
NOBLEZA TITULADA	28	153	49
CLERO REGULAR	16	151	48
HIDALGUIA	1	6	2
ORDENES MILITARES	1	2	1
TOTAL	46	312	100

Na lista de maiores posuidores encontramos en primeiro lugar ó conde de Lemos señor xurisdiccional do 49% do territorio. Seguíalle o mosteiro de Montederramo co 34% e o mosteiro de San Estevan co 12%. Nos últimos lugares aparecían o mosteiro de Junquera de Espadañedo (3%), Don Antonio del Villar (2%) e a encomienda de Quiroga (1%):

SEÑORÍO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
CONDE DE LEMOS	28	153	49
MONASTERIO DE MONTE DE RAMO	11	106	34
MONASTERIO DE SAN ESTEVAN	4	36	12
MONASTERIO DE JUNQUERA DE ESPADAÑEDO	1	9	3
DON ANTONIO DEL VILLAR	1	6	2
ENCOMIENDA DE QUIROGA	1	2	1
TOTALES	46	312	100

Por estamentos a NOBLEZA TITULADA tiña como único representante ó conde de Lemos, que exercía o seu dominio sobre cerca da mitade do territorio de Caldelas, concretamente sonre o 49% da sua superficie, que totalizaba 153 Km2. de 28 feligresías da xurisdicción da vila e xurisdicción de Castro Caldelas.

O CLERO REGULAR controlaba o 48% do territorio, que totalizaba 151 Km2. de 16 feligresías. Estaba representado por o mosteiro de Monte de Ramo que exercía o seu dominio sobre 10.600 Has. da xurisdicción de Monte de Ramo; o mosteiro de San Estevan sobre 3.600 Has. da xurisdicción de Santa Cristina de Ribas de Sil; por último, o mosteiro de Junquera de Espadañedo controlaba a feligresía de As Chas, da xurisdicción de Espadañedo, que totalizaba 900 Has. de superficie.

A FIDALGUÍA tiña como único representante a Don Antonio del Villar, señor do coto de Villariño Frío (actual concello de Montederramo), con unha extensión de 600 Has.

AS ORDENES MILITARES exercían o seu dominio por medio da encomienda de Quiroga, que controlaba 200 Has. do coto de San Lorenzo y Vil (actual concello de Parada de Sil).

FONTES:

• Os datos sobre as xurisdicciós e señoríos de todo o territorio galego foron elaborados por min utilizando ferramentas de gestión informática  e de información geográfica (GIS) a partir do Censo de Floridablanca. Ainda que según Pegerto Saavedra (Discurso de ingreso na Real Academia Galega) os datos de Floridablanca simplifican a realidade, e cita como exemplo a “Descripción” de Miguel Bañuelos, que cifra o número de xurisdicciós para toda Galicia en 664, frente ás 509 de Floridablanca (según Saavedra esto é debido a que en algúns casos había unha titularidade compartida), iso non significa que o Censo de Floridablanca non tratara con rigor os seus datos, antes ben, sin a sua aportación non teríamos una idea tan crara da composición e distribución das xurisdicciós no Antigo Réximen.
• Como base para elaborar os mapas adxuntos utilizamos os datos do Censo de Floridablanca do ano 1785 España dividida en provincias e intendencias, y subdividida en partidos.
• Para aclarar algunhas dudas utilizamos as Respostas Xenerales do Catrastro de Ensenada e o Diccionario de Miñano.
• Para o país galego temos a obra de Francisco Javier Río Barja Cartografía Xurisdiccional Galicia, siglo XVIII.- Consello de Cultura Galega.
• Para aclarar algunha duda sobre a configuración de algunha xurisdicción concreta, puden consultar o orixinal da obra de Miguel BAÑUELOS: “Descripción quasi chorografica de la población que contienen las siete provincias de Galicia.”.- Real Academia de la Historia, 1785.- Madrid.
• Para a provincia de Ourense resultou impresdindible a obra de Olga Gallego Domínguez El catastro del marqués de la Ensenada en la provincia de Orense.- 1985.
• Como obra de consulta necesaria para comprender a estructura da propiedade no Antiguo Réximan, en especial para a terra de Chantada, utilizóuse a obra de Ramón Villares La propiedad de la tierra en Galicia, 1500-1936.- Siglo veintiuno editores.- Madrid, 1982.