A división territorial de Galicia do Antiguo Réximen difería notablemente ca división actual en provincias, comarcas e municipios porque hasta o ano 1833 non se fixo a división en provincias tal como a coñecemos actualmente.

O mapa rexional era o que podemos ver na imaxen adxunta, en que a Galicia do Antiguo Reino se dividía en sete provincias: La Coruña, Betanzos, Mondoñedo, Tuy, Lugo, Orense e Santiago.

Mais alá das provincias tampouco existían as actuais divisións en comarcas, partidos xudiciales ou concellos, se non que a división territorial estaba organizada administrativamente en xurisdiccións.
Unha xurisdicción era o ámbito de actuación do señor xurisdiccional, dentro da que tiña todo o poder político, xudicial ou económico. A lei de 26 de Agosto de 1837 acabóu de suprimir as xurisdicciós, e decir, que o aspecto político ou xudicial pasa á nova burguesía do estado liberal.

Debido ás máis de seiscentas xurisdicións existentes en Galicia a finais do século XVIII, a función xurisdicional volvíase extremadamente complexa e gravosa para os galegos, xa que tiñan que soportar non só un sistema inxusto e parcial senón tamén facer fronte aos custos derivados do mantemento da xustiza señorial.

Algúns estudosos como Bernardo Herbella identificaron este problema como un dos maiores males de Galicia, e así o denunciou este autor na súa obra «Discurso sobre la necesidad de que se establezcan corregimientos en el Reino de Galicia».

Herbella facía referencia á multitude de Xuíces Ordinarios en Galicia, e propoñía para remediar estes males ordenar os correximentos de Galicia, expropiándoos polo Rei aos seus señores naturais e estendendo os termos xudiciais, a semellanza dos entón xa existentes correximentos (como vemos, entón ainda non existía a división de poderes).

Dada a imposibilidade de analizar unha a unha as antigas xurisdicións non só polo seu número e tamaño, senón tamén pola irregularidade e dispersión do seu territorio, consideramos máis conveniente por razóns prácticas agrupalas en áreas máis racionais e homoxéneas tal como se contempla na moderna división oficial de Galicia en comarcas.

SÍNTESE XENERAL:

A actual provincia da Coruña fórmase coas antigas provincias da Coruña e Betanzos, e pártea norte do río Ulla, pertencente á antiga provincia de de Santiago.

A actual provincia de Lugo fórmase coa maior parte da antiga provincia de Lugo, a antiga provincia de Mondoñedo e a parte Norte do río Sil que pertencía á antiga provincia de Ourense (Quiroga).

A actual provincia de Ourense fórmase coa antiga provincia do mesmo nome, excepto unha porción do seu parte norte que pasa á provincia de Lugo (ver apartado 10).

A actual provincia de Pontevedra fórmase coa parte da antiga provincia de Lugo situada ao oeste do Monte Faro (Camba e Deza), a parte Sur da antiga provincia de Santiago e a antiga provincia de Tuy.

Existían algunhas xurisdicións que se atopaban situadas dentro doutras provincias que, coa nova organización provincial pasaron a integrarse na súa provincia natural:

1.- As antigas xurisdicións de Bares/Mogor e Galdo (actual municipio de Mañón) pasan da antiga provincia de Mondoñedo á da Coruña.

2.- A antiga xurisdición de Grañas do Sor, actual feligesía de As Grañas do Sor (municipio de Mañón) pasa da antiga provincia de Mondoñedo á da Coruña.

3.- A freguesía de Cabreiros, pertencente á antiga Xurisdición de Pontes de García Rodríguez e actualmente ao municipio de Xermade pasa da provincia de Betanzos á de Lugo.

4.- As freguesías de Labrada e Buriz, que eran parte da antiga Xurisdición de Monfero (provincia de Betanzos), pasan a pertencer á provincia de Lugo.

5.- Árbore, Rioaveso e Villapedre, freguesías da xurisdición de Árbore que pertencían á antiga provincia de Betanzos pero estaban situadas dentro da provincia de Lugo, pasan a pertencer a esta provincia.

6.- As freguesías de Vigo e Crendes (da xurisdición da Coruña) estaban situadas dentro da provincia de Betanzos, pasan á nova provincia da Coruña.

7.- A Xurisdición de Mesía pertencía á provincia de Santiago pero que tamén estaba situada dentro da provincia de Betanzos, pasa definitivamente á provincia da Coruña.

8.- A xurisdición de San Antolín de Toques (8 freguesías) pasan da antiga provincia de Lugo á nova provincia da Coruña.

9.- As xurisdicións de Deza, Camba e Dozón, así como a freguesía de Salto (Xurisdición de Oseira), antes da provincia de Lugo, intégranse na nova provincia de Pontevedra.

10.- As freguesías de Santa Eulalia de Búbal, San Salvador de Búbal, Marzás, San Román de Campos e Temes, antes pertencentes á provincia de Ourense (Xurisdición da Peroxa), intégranse na provincia de Lugo.

11.- As antigas xurisdicións de Torbeo, San Clodio, Quiroga, Peytes e Montefurado, antes da provincia de Ourense, integráronse na provincia de Lugo.

12.- As freguesías de Xirazga, Bearíz e Lebozán, da antiga xurisdición de Montes e que antes pertencían á provincia de Santiago, pasan á provincia de Ourense.

SÍNTESIS GENERAL:

La actual provincia de A Coruña se forma con las antiguas provincias de La Coruña y Betanzos, y la parte norte del río Ulla, perteneciente a la antigua provincia de de Santiago.

La actual provincia de Lugo se forma con la mayor parte de la antigua provincia de Lugo, la antigua provincia de Mondoñedo y la parte Norte del río Sil que pertenecía a la antigua provincia de Orense (Quiroga).

La actual provincia de Orense se forma con la antigua provincia del mismo nombre, excepto una porción de su parte norte que pasa a la provincia de Lugo (ver apartado 10).

La actual provincia de Pontevedra se forma con la parte de la antigua provincia de Lugo situada al oeste del Monte Faro (Camba y Deza), la parte Sur de la antigua provincia de Santiago y la antigua provincia de Tuy.

Existían algunas jurisdicciones que se encontraban enclavadas dentro de otras provincias que, con la nueva organización provincial pasaron a integrarse en su provincia natural:

1.- Las antiguas jurisdicciones de Bares/Mogor y Galdo (actual municipio de Mañón) pasan de la antigua provincia de Mondoñedo a la de La Coruña.

2.- La antigua jurisdicción de Grañas del Sor, actual feligesía de As Grañas do Sor (municipio de Mañón) pasa de la antigua provincia de Mondoñedo a la de La Coruña.

3.- La feligresía de Cabreiros, perteneciente a la antigua Jurisdicción de Puentes de García Rodríguez y actualmente al municipio de Xermade pasa de la provincia de Betanzos a la de Lugo.

4.- Las feligresías de Labrada y Buriz, que eran parte de la antigua Jurisdicción de Monfero (provincia de Betanzos), pasan a pertenecer a la provincia de Lugo.

5.- Árbol, Rioaveso y Villapedre, feligresías de la jurisdicción de Árbol que pertenecían a la antigua provincia de Betanzos pero estaban enclavadas dentro de la provincia de Lugo, pasan a pertenecer a esta provincia.

6.- Las feligresías de Vigo y Crendes (de la jurisdicción de La Coruña) estaban situadas dentro de la provincia de Betanzos, pasan a la nueva provincia de La Coruña.

7.- La Jurisdicción de Mesía pertenecía a la provincia de Santiago pero que también estaba situada dentro de la provincia de Betanzos, pasa definitivamente a la provincia de La Coruña.

8.- La jurisdicción de San Antolín de Toques (8 feligresías) pasan de la antigua provincia de Lugo a la nueva provincia de La Coruña.

9.- Las jurisdicciones de Deza, Camba y Dozón, así como la feligresía de Salto (Jurisdicción de Oseira), antes de la provincia de Lugo, se integran en la nueva provincia de Pontevedra.

10.- Las feligresías de Santa Eulalia de Búbal, San Salvador de Búbal, Marzás, San Román de Campos y Temes, antes pertenecientes a la provincia de Orense (Jurisdicción de La Peroja), se integran en la provincia de Lugo.

11.- Las antiguas jurisdicciones de Torbeo, San Clodio, Quiroga, Peytes y Montefurado, antes de la provincia de Orense, se integraron en la provincia de Lugo.

12.- Las feligresías de Xirazga, Bearíz y Lebozán, de la antigua jurisdicción de Montes y que antes pertenecían a la provincia de Santiago, pasan a la provincia de Orense.