23-11-2017

AS XURISDICIÓNS DA TERRA DE NOIA:

Imos analizar aquí a Terra de Noia durante o Antigo Réxime (siglos XVI-XVIII). Por razóns de operatividade seleccionamos o territorio tal como se contempla na comarca moderna oficial (concellos de Noia, Outes, Lousame e Porto do Son), xa que representar directamente as xurisdiccións resultaría moi complicado e difícil de comprender dada a irregularidade e dispersión do seu territorio:

A Terra de Noia estaba situada na parte marítima occidental da rexión e pertenecía á antigua provincia de Santiago. Comprendía 6  xurisdicións , que sumaban en conxunto una superficie de 323 Km2., sendo as principales as de Noia, Muros e Tojos-Outos:

XURISDICCIÓN	SUP. KM2
NOYA	155
MUROS	85
TOJOS-OUTOS	47
SIERRA	14
CARAMIÑAL	12
RIANXO	10
TOTAL	323

OS DOMINIOS SEÑORIALES DA TERRA DE NOIA:

Os principales dominios señoriales (ver señorío) da Terra de Noia correspondían principalmente ó clero secular, que ocupaba o 77% do seu territorio, seguido por o clero regular (15%) e por a nobleza titulada, que exercía o seu dominio sobre o 8% restante:

DOMINIO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
CLERO SECULAR	27	250	77
CLERO REGULAR	4	47	15
NOBLEZA TITULADA	2	26	8
TOTAL	33	323	100

Os máis grandes posuidores eran en primeiro lugar o arzobispo de Santiago, que exercía a sua xurisdicción en 27 feligresías da comarca, que ocupaban o 77% da sua superficie (250 Km2.). Seguíalle o mosteiro de Sobrado, con 4 feligresías e 47 Km2. (o 15% do territorio). O resto do territorio repartíano por igual o marqués de la Sierra e o marqués de Parga:

SEÑORÍO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
ARZOBISPO DE SANTIAGO	27	250	77
MONASTERIO DE SOBRADO	4	47	15
MARQUES DE LA SIERRA	1	14	4
MARQUES DE PARGA	1	12	4
TOTALES	33	323	100

Tal como señalamos máis arriba, si facemos un análisis por estamentos, atopamos que unha vez máis o CLERO SECULAR, representado por o arzobispo de Santiago, acaparaba a casi totalidade do territorio. O arzobispado controlaba o 77% da terra de Noia, con 250 Km2. de superficie total e 27 feligresías. Comprendía 9 feligresías da xurisdicción  de Muros (actual concello de Outes), 17 da xurisdicción de Noia (actuais concellos de Lousame, Noia e Porto do Son) e unha da xurisdicción de Rianxo (feligresía de Ribasieira, actual concello de Porto do Son).

O CLERO REGULAR debía a sua presencia na comarca ó mosteiro de Sobrado, que exercía a sua xurisdicción sobre o 15% do territorio, con 47 Km2. (4.700 Has.) de superficie e catro feligresías situadas na xurisdicción de Tojos-Outos (actuais concellos de Noia e Lousame).

A NOBLEZA TITULADA controlaba o 8% do territorio, con 2.600 Has. de superficie, estando representada por o marqués de la Sierra, que controlaba a feligresía de Outes na xurisdicción de Sierra, e o marqués de Parga, dono da parte occidental da xurisdicción de Caramiñal que daba ó actual concello de Porto do Son.

FONTES:

• Os datos sobre as xurisdicciós e señoríos de todo o territorio galego foron elaborados por min utilizando ferramentas de gestión informática  e de información geográfica (GIS) a partir do Censo de Floridablanca. Ainda que según Pegerto Saavedra (Discurso de ingreso na Real Academia Galega) os datos de Floridablanca simplifican a realidade, e cita como exemplo a “Descripción” de Miguel Bañuelos, que cifra o número de xurisdicciós para toda Galicia en 664, frente ás 509 de Floridablanca (según Saavedra esto é debido a que en algúns casos había unha titularidade compartida), iso non significa que o Censo de Floridablanca non tratara con rigor os seus datos, antes ben, sin a sua aportación non teríamos una idea tan crara da composición e distribución das xurisdicciós no Antigo Réximen.
• Como base para elaborar os mapas adxuntos utilizamos os datos do Censo de Floridablanca do ano 1785 España dividida en provincias e intendencias, y subdividida en partidos.
• Para aclarar algunhas dudas utilizamos as Respostas Xenerales do Catrastro de Ensenada e o Diccionario de Miñano.
• Para o país galego temos a obra de Francisco Javier Río Barja Cartografía Xurisdiccional Galicia, siglo XVIII.- Consello de Cultura Galega.
• Para aclarar algunha duda sobre a configuración de algunha xurisdicción concreta, puden consultar o orixinal da obra de Miguel BAÑUELOS: “Descripción quasi chorografica de la población que contienen las siete provincias de Galicia.”.- Real Academia de la Historia, 1785.- Madrid.
• Para a provincia de Ourense resultou impresdindible a obra de Olga Gallego Domínguez El catastro del marqués de la Ensenada en la provincia de Orense.- 1985.
• Como obra de consulta necesaria para comprender a estructura da propiedade no Antiguo Réximan, en especial para a terra de Chantada, utilizóuse a obra de Ramón Villares La propiedad de la tierra en Galicia, 1500-1936.- Siglo veintiuno editores.- Madrid, 1982.