06-12-2017

AS XURISDICIÓNS DA TERRA DE A PARADANTA:

Imos analizar aquí a Terra A Paradanta durante o Antigo Réximen (siglos XVI-XVIII). Por razóns prácticas temos seleccionado o territorio tal como se contempla na comarca moderna oficial (concellos de O Covelo, Crecente, A Cañiza e Arbo). O motivo é que se representamos individualmente as xurisdiccións, ou en circunscripciós máis pequenas, resultarían moito máis difíciles de representar e de comprender dado o seu elevado número e dispersión no territorio:

A terra do A Paradanta estaba situada na parte sur-occidental da rexión galega e pertenecía durante o Antiguo Réximen á antigua provincia de Tuy. Comprendía 8  xurisdicións, que sumaban en conxunto una superficie de 333 Km2. As xurisdiccións de Crecente, Covelo e As Achas eran as máis extensas por superar os 50 Km2. (5.000 Has.) de extensión, mentras que a de Sobroso era a máis pequena xa que non superaba as 700 Has.:

XURISDICCIÓN	SUP. KM2
CRECENTE	73
COBELO	72
ACHAS	68
ALBEOS	34
ARBO	28
PARADA	26
PETAN	25
SOBROSO	7
TOTAL	333

OS DOMINIOS SEÑORIALES DA TERRA DE A PARADANTA:

O 92% da Terra de A Paradanta era de dominio señorial da nobleza titulada. O resto (8%) estaba controlada por a fidalguíai local:

DOMINIO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
NOBLEZA TITULADA	39	308	92
HIDALGUIA	1	25	8
TOTAL	40	333	100

Os maiores posuidores eran os membros da nobleza titulada, figurando en primeiro lugar o conde de Salvatierra o 29%, seguido por o conde de Amarante co 22% e o duque de Sotomayor co 19% e o marqués de Salvatierra co 10%:

SEÑORÍO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
CONDE DE SALVATIERRA	12	96	29
CONDE DE AMARANTE	8	72	22
DUQUE DE SOTOMAYOR	8	62	19
MARQUES DE LA SIERRA	4	34	10
MARQUES DE CASTELMONCAYO	2	26	8
DOÑA MARIA JOSEPHA SARMIENTO	1	25	8
CONDE DE CRECIENTE	4	11	3
MARQUES DE SOBROSO	1	7	2
TOTALES	40	333	100

Si analizamos os datos por estamentos, vemos que a NOBLEZA TITULADA aparecía nun indiscutible primeiro lugar, xa que acaparaba o 92% do territorio da comarca, que se traducía na posesión de 308 Km2. (máis de 30.000 Has.) e 39 feligresías. Os seus representantes eran en primeiro lugar o conde de Salvatierra, que con 9.600 Has. de superficie acaparaba o 29% do territorio das xurisdicciós de Arbo e As Achas (actuales concellos de A Cañiza e Covelo); seguíalle o conde de Amarante con 7.200 Has. na xurisdicción de Covelo; o duque de Sotomayor con 6.200 na xurisdicción de Crecente; o marqués de la Sierra con 3.400 na xurisdicción de Albeos (actuales concellos de Arbo e A Cañiza); o marques de Castelmoncayo con 2.600 na xurisdicción de Parada (A Cañiza); o conde de Creciente con 1.100 na xurisdicción do seo nombre e, finalmente, o marqués de Sobroso con 700 Has. na feligresía de Castelans, situada na parte máis oriental da xurisdicción de Sobroso:

A FIDALGUÍA controlaba o 8% restante, que viña a sumar unhas 2.500 Has., sendo a sua única representante Doña María Josepha Sarmiento, titular da feligresía e xurisdicción de Petán (A Cañiza).

FONTES:

• Os datos sobre as xurisdicciós e señoríos de todo o territorio galego foron elaborados por min utilizando ferramentas de gestión informática  e de información geográfica (GIS) a partir do Censo de Floridablanca. Ainda que según Pegerto Saavedra (Discurso de ingreso na Real Academia Galega) os datos de Floridablanca simplifican a realidade, e cita como exemplo a “Descripción” de Miguel Bañuelos, que cifra o número de xurisdicciós para toda Galicia en 664, frente ás 509 de Floridablanca (según Saavedra esto é debido a que en algúns casos había unha titularidade compartida), iso non significa que o Censo de Floridablanca non tratara con rigor os seus datos, antes ben, sin a sua aportación non teríamos una idea tan crara da composición e distribución das xurisdicciós no Antigo Réximen.
• Como base para elaborar os mapas adxuntos utilizamos os datos do Censo de Floridablanca do ano 1785 España dividida en provincias e intendencias, y subdividida en partidos.
• Para aclarar algunhas dudas utilizamos as Respostas Xenerales do Catrastro de Ensenada e o Diccionario de Miñano.
• Para o país galego temos a obra de Francisco Javier Río Barja Cartografía Xurisdiccional Galicia, siglo XVIII.- Consello de Cultura Galega.
• Para aclarar algunha duda sobre a configuración de algunha xurisdicción concreta, puden consultar o orixinal da obra de Miguel BAÑUELOS: “Descripción quasi chorografica de la población que contienen las siete provincias de Galicia.”.- Real Academia de la Historia, 1785.- Madrid.
• Para a provincia de Ourense resultou impresdindible a obra de Olga Gallego Domínguez El catastro del marqués de la Ensenada en la provincia de Orense.- 1985.
• Como obra de consulta necesaria para comprender a estructura da propiedade no Antiguo Réximan, en especial para a terra de Chantada, utilizóuse a obra de Ramón Villares La propiedad de la tierra en Galicia, 1500-1936.- Siglo veintiuno editores.- Madrid, 1982.