17-11-2017

AS XURISDICIÓNS DA TERRA DA MARIÑA ORIENTAL:

Imos analizar aquí a Terra da Mariña Oriental durante o Antigo Réximen (siglox XVI-XVIII). Por razóns de operatividade seleccionamos o territorio tal como se contempla na comarca moderna oficial (concellos de Ribadeo, Barreiros, Trabada e A Pontenova), xa que representar directamente as xurisdiccións é moi complicado dada a irregularidade e dispersión do seu territorio. Trátase polo tanto de analizar a parte oriental da antigua provincia de Mondoñedo, non a propia provincia, dado que no seu conxunto xa foi obxecto de estudo noutra parte desta Web (ver provincia de Mondoñedo):

A Mariña Oriental comprendía 9  xurisdicións e 4 cotos redondos, que ocupaban una superficie total de 402 Km2., sendo as máis extensas as xurisdiccións de Miranda e Ribadeo e as máis pequenas un enclave oriental da xurisdicción de Villanueva de Lorenzana e os cotos redondos de Valboa, Cedofeyta e Vidal:

XURISDICCIÓN	SUP. KM2
MIRANDA	100
RIBADEO	86
BARREYROS	40
SANTE	32
CABARCOS	32
TRABADA	29
VILLAFORMAN	21
VILLAMEA	20
RECESENDE	17
VALBOA	8
CEDOFEYTA	8
VIDAL	6
VILLANUEVA DE LORENZANA	3
TOTAL	402

OS DOMINIOS SEÑORIALES DA MARIÑA ORIENTAL:

O dominio señorial de unha parte considerable do territorio da Mariña Oriental estaba exercida por os propios veciños (un 41%), seguidos por o clero secular (23%), a nobleza titulada (21%) e, finalmente, o clero regular e a fidalguía, que non sobrepasaban o 10%:

DOMINIO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
SUS VECINOS	15	166	41
CLERO SECULAR	10	93	23
NOBLEZA TITULADA	9	86	21
CLERO REGULAR	2	32	8
HIDALGUIA	3	25	6
TOTAL	39	402	100

Na lista de maiores posuidores figuraban en primeiro lugar «sus vecinos», que exercían o seu dominio sobre 166 Km2.(16.600 Has.) das suas propias terras, seguidos por o obispo de Mondoñedo con 93 Km2. (9.300 Has.), o duque de Híjar, o mosteiro de Meira, Don Nicolás Sarmiento, Don Carlos de Oya e o mosteiro de Villanueva de Lorenzana, xa con dominios sensiblemente menores:

SEÑORÍO	NUM.FELIG.	SUP.KM2
SUS VECINOS	15	166
OBISPO DE MONDOÑEDO	10	93
DUQUE DE HIJAR	9	86
MONASTERIO DE MEIRA	1	29
DON NICOLAS SARMIENTO	2	17
DON CARLOS DE OYA	1	8
MONASTERIO VILLANUEVA LORENZANA	1	3
TOTALES	39	402

 

Por estamentos, xa señalamos que «SUS VECINOS» controlaban o 41% das terras da Mariña Oriental, con 166 Km2. (16.600 Has.) e 15 feligresías, enclavadas nas xurisdicciós de Miranda e Villamea (actual concello de A Pontenova), Sante (entre os actuais concellos de Trabada e Ribadeo), e os cotos de Cedofeyta (Ribadeo) e Vidal (Trabada).

Seguíalle en importancia oo CLERO SECULAR, co obispo de Mondoñedo como único representante, quen controlaba 9.300 Has. de 10 feligresías das xurisdiccións de Barreyros e Cabarcos (actual concello de Barreiros) e Villaformán (actual concello de Trabada).

A NOBLEZA TITULADA estaba representada exclusivamente por o duque de Híjar, señor de Ribadeo, quen controlaba 8.600 Has e 9 feligresías de aquel concello.

O CLERO REGULAR contaba ca presencia do mosteiro de Meira, con 2.900 Has. de posesións na feligresía e coto redondo de Trabada, así como do mosteiro de Villanueva de Lorenzana, con 300 Has. no enclave da sua xurisdicción na feligresía de A Fornea (tamén no actual concello de Trabada).

Finalmente a FIDALGUÍA facíase presente en primeiro lugar na feligresía e coto redondo de Valboa, dominio de Don Carlos de Oya (800 Has.), e asimesmo na xurisdicción de Recesente, propiedade de Don Nicolás Sarmiento, con 1.700 Has e dúas feligresías.

FONTES:

• Os datos sobre as xurisdicciós e señoríos de todo o territorio galego foron elaborados por min utilizando ferramentas de gestión informática  e de información geográfica (GIS) a partir do Censo de Floridablanca. Ainda que según Pegerto Saavedra (Discurso de ingreso na Real Academia Galega) os datos de Floridablanca simplifican a realidade, e cita como exemplo a “Descripción” de Miguel Bañuelos, que cifra o número de xurisdicciós para toda Galicia en 664, frente ás 509 de Floridablanca (según Saavedra esto é debido a que en algúns casos había unha titularidade compartida), iso non significa que o Censo de Floridablanca non tratara con rigor os seus datos, antes ben, sin a sua aportación non teríamos una idea tan crara da composición e distribución das xurisdicciós no Antigo Réximen.
• Como base para elaborar os mapas adxuntos utilizamos os datos do Censo de Floridablanca do ano 1785 España dividida en provincias e intendencias, y subdividida en partidos.
• Para aclarar algunhas dudas utilizamos as Respostas Xenerales do Catrastro de Ensenada e o Diccionario de Miñano.
• Para o país galego temos a obra de Francisco Javier Río Barja Cartografía Xurisdiccional Galicia, siglo XVIII.- Consello de Cultura Galega.
• Para aclarar algunha duda sobre a configuración de algunha xurisdicción concreta, puden consultar o orixinal da obra de Miguel BAÑUELOS: “Descripción quasi chorografica de la población que contienen las siete provincias de Galicia.”.- Real Academia de la Historia, 1785.- Madrid.
• Para a provincia de Ourense resultou impresdindible a obra de Olga Gallego Domínguez El catastro del marqués de la Ensenada en la provincia de Orense.- 1985.
• Como obra de consulta necesaria para comprender a estructura da propiedade no Antiguo Réximan, en especial para a terra de Chantada, utilizóuse a obra de Ramón Villares La propiedad de la tierra en Galicia, 1500-1936.- Siglo veintiuno editores.- Madrid, 1982.