26-11-2017

AS XURISDICIÓNS DA TERRA DE O MORRAZO:

Imos analizar aquí a Terra de O Morrazo durante o Antigo Réximen (siglos XVI-XVIII). Por razóns de operatividade seleccionamos o territorio tal como se contempla na comarca moderna oficial (concellos de Marín, Bueu, Cangas e Moaña). O motivo é que se representamos directamente as xurisdiccións resultaría moi complicado e difícil de comprender dada a irregularidade e dispersión do seu territorio:

A comarca do Salnés estaba situada na zona costeira occidental da rexión galega e pertenecía á antigua provincia de Santiago. Comprendía tres  xurisdicións e un coto redondo, que sumaban en conxunto una superficie de 142 Km2., sendo a xurisdicción de a Cangas a máis extensa por superar os 100 Km2. de extención e as de o coto de Meyra e Isla de Ons as mais pequenas, por non exceder das 900 Has.:

XURISDICCIÓN	SUP. KM2
CANGAS	116
MARIN	13
MEYRA	9
ISLA DE ONS	4
TOTAL	142

OS DOMINIOS SEÑORIALES DA TERRA DO MORRAZO:

A máis grande parte dos dominios señoriales (ver señorío) da Terra do Morrazo correspondía ó clero secular, que ocupaba nada menos que o 82% do seu territorio, seguido a gran distancia por o clero regular co 9%, a nobleza titulada co 6%, e finalmente a fidalguía co 3%:

DOMINIO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
CLERO SECULAR	18	116	82
CLERO REGULAR	3	13	9
NOBLEZA TITULADA	1	9	6
HIDALGUIA	1	4	3
TOTAL	23	142	100

Como era habitual na antigua provincia de Santiago, o maior posuidor era o arzobispo de Santiago, que co 82% do territorio  erexíase como único representante do estamento do clero secular. Seguíalle o mosteiro de Oseira co 9%, o marqués de Valladares co 6% e Don Antonio Sarmiento Montenegro co 3% restante:

SEÑORÍO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
ARZOBISPO DE SANTIAGO	18	116	82
OSEIRA	3	13	9
MARQUES DE VALLADARES	1	9	6
DON ANTONIO SARMIENTO MONTENEG	1	4	3
TOTALES	23	142	100

Por estamentos, xa dixemos que aparece de novo como único representante do CLERO REGULAR o arzobispo de Santiago, que exercía a sua autoridade sobre ó 82% do territorio, que supoñía unha superficia 116 Km2. en 18 feligresías da antigua xurisdicción de Cangas, que abarcaba en todo ou en parte os actuales concellos de Bueu, Cangas, Marín e Moaña.

O CLERO REGULAR estaba representado por o mosteiro de Oseira e controlaba o 9% do territorio, con unhas 1.300 Has. de superficie en 3 feligresías da xurisdicción de Marín.

A NOBLEZA TITULADA ocupaba o 6% da superficie, con unhas 900 Has. na feligresía e coto redondo de Meyra, dominio do marqués de Valladares.

Por último, a FIDALGUÍA, na persona de Don Antonio Sarmiento Montenegro, controlaba o 3% da superficie da comarca, con unhas 400 Has., na isla de Ons.

FONTES:

• Os datos sobre as xurisdicciós e señoríos de todo o territorio galego foron elaborados por min utilizando ferramentas de gestión informática  e de información geográfica (GIS) a partir do Censo de Floridablanca. Ainda que según Pegerto Saavedra (Discurso de ingreso na Real Academia Galega) os datos de Floridablanca simplifican a realidade, e cita como exemplo a “Descripción” de Miguel Bañuelos, que cifra o número de xurisdicciós para toda Galicia en 664, frente ás 509 de Floridablanca (según Saavedra esto é debido a que en algúns casos había unha titularidade compartida), iso non significa que o Censo de Floridablanca non tratara con rigor os seus datos, antes ben, sin a sua aportación non teríamos una idea tan crara da composición e distribución das xurisdicciós no Antigo Réximen.
• Como base para elaborar os mapas adxuntos utilizamos os datos do Censo de Floridablanca do ano 1785 España dividida en provincias e intendencias, y subdividida en partidos.
• Para aclarar algunhas dudas utilizamos as Respostas Xenerales do Catrastro de Ensenada e o Diccionario de Miñano.
• Para o país galego temos a obra de Francisco Javier Río Barja Cartografía Xurisdiccional Galicia, siglo XVIII.- Consello de Cultura Galega.
• Para aclarar algunha duda sobre a configuración de algunha xurisdicción concreta, puden consultar o orixinal da obra de Miguel BAÑUELOS: “Descripción quasi chorografica de la población que contienen las siete provincias de Galicia.”.- Real Academia de la Historia, 1785.- Madrid.
• Para a provincia de Ourense resultou impresdindible a obra de Olga Gallego Domínguez El catastro del marqués de la Ensenada en la provincia de Orense.- 1985.
• Como obra de consulta necesaria para comprender a estructura da propiedade no Antiguo Réximan, en especial para a terra de Chantada, utilizóuse a obra de Ramón Villares La propiedad de la tierra en Galicia, 1500-1936.- Siglo veintiuno editores.- Madrid, 1982.