24-11-2017

AS XURISDICIÓNS DE TABEIRÓS-TERRA DE MONTES:

Imos analizar aquí a Terra de Tabeirós-Terra de Montes durante o Antigo Réximen (siglos XVI-XVIII). Por razóns de operatividade seleccionamos o territorio tal como se contempla na comarca moderna oficial (concellos de A Estrada, Forcarei e Cerdedo), xa que representar directamente as xurisdiccións resultaría moi complicado e difícil de comprender dada a irregularidade e dispersión do seu territorio:

A comarca de Tabeirós-Terra de Montes estaba situada na zona interior occidental da rexión e pertenecía á antigua provincia de Santiago. Comprendía 8  xurisdicións que sumaban en conxunto una superficie de 526 Km2., sendo as xurisdiccións de Montes e Tabeirós as máis grandes por superar as 10.000 Has. de extención:

XURISDICCIÓN	SUP. KM2
MONTES	247
TABEYROS	136
VEA	72
CODESEDA	33
VISO	20
CIRA	10
VEGA	4
OCA	4
TOTAL	526

 

OS DOMINIOS SEÑORIALES DE TABEIRÓS-TERRA DE MONTES:

Os principales dominios señoriales (ver señorío) de Tabeirós-Terra de Montes correspondían case exclusivamente ó clero secular, xa que ocupaba o 94% do seu territorio, seguido únicamento por a nobleza titulada, que non ocupaba máis co 6% do territorio restante:

DOMINIO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
CLERO SECULAR	65	492	94
NOBLEZA TITULADA	7	34	6
TOTAL	72	526	100

Os máis grandes posuidores eran os representantes do clero secular, representados por o arrzobispo de Santiago e o cabildo de Santiago, que acaparaban o 87% e o 7% do territorio, seguidos a maior distancia por os representantes da nobleza titulada:

SEÑORÍO	NUM.FELIG.	SUP.KM2	%
ARZOBISPO DE SANTIAGO	61	455	87
CABILDO DE SANTIAGO	4	37	7
MARQUES DE ARANDA	4	20	4
CONDE DE ALTAMIRA	2	10	2
CONDE DE AMARANTE	1	4	1
TOTALES	72	526	100

Si agrupamos os dominios señoriales por estamentos, vemos que aparece como representantes do CLERO REGULAR de novo o arzobispo de Santiago, que exercía a sua autoridade sobre 61 feligresías das xurisdicciós de Montes, Tabeyrós e Vea, con 455 Km2., de extensión, que equivalían ó 87% da superficie total da comarca.  A maior distancia aparecía o cabildo de Santiago,  que controlaba 3.700 Has. das terras das xurisdicciós de Codeseda e Veiga (actual concello de A Estrada).

Seguíalle a NOBLEZA TITULADA, representada en primeiro lugar por o conde de Altamira, señor directo de unha superficie de unhas 1.000 Has. en dúas feligresías da xurisdicción de Cira (actual concello de A Estrada). Seguíalle o marqués de Aranda, señor de 2.000 Has. distribuídas en catro feligresías da xurisdicción do Viso (concello de A Estrada) e, finalmente, o conde de Amarante, titular de 400 Has. da xurisdicción de Oca (actual concello de A Estrada).

FONTES:

• Os datos sobre as xurisdicciós e señoríos de todo o territorio galego foron elaborados por min utilizando ferramentas de gestión informática  e de información geográfica (GIS) a partir do Censo de Floridablanca. Ainda que según Pegerto Saavedra (Discurso de ingreso na Real Academia Galega) os datos de Floridablanca simplifican a realidade, e cita como exemplo a “Descripción” de Miguel Bañuelos, que cifra o número de xurisdicciós para toda Galicia en 664, frente ás 509 de Floridablanca (según Saavedra esto é debido a que en algúns casos había unha titularidade compartida), iso non significa que o Censo de Floridablanca non tratara con rigor os seus datos, antes ben, sin a sua aportación non teríamos una idea tan crara da composición e distribución das xurisdicciós no Antigo Réximen.
• Como base para elaborar os mapas adxuntos utilizamos os datos do Censo de Floridablanca do ano 1785 España dividida en provincias e intendencias, y subdividida en partidos.
• Para aclarar algunhas dudas utilizamos as Respostas Xenerales do Catrastro de Ensenada e o Diccionario de Miñano.
• Para o país galego temos a obra de Francisco Javier Río Barja Cartografía Xurisdiccional Galicia, siglo XVIII.- Consello de Cultura Galega.
• Para aclarar algunha duda sobre a configuración de algunha xurisdicción concreta, puden consultar o orixinal da obra de Miguel BAÑUELOS: “Descripción quasi chorografica de la población que contienen las siete provincias de Galicia.”.- Real Academia de la Historia, 1785.- Madrid.
• Para a provincia de Ourense resultou impresdindible a obra de Olga Gallego Domínguez El catastro del marqués de la Ensenada en la provincia de Orense.- 1985.
• Como obra de consulta necesaria para comprender a estructura da propiedade no Antiguo Réximan, en especial para a terra de Chantada, utilizóuse a obra de Ramón Villares La propiedad de la tierra en Galicia, 1500-1936.- Siglo veintiuno editores.- Madrid, 1982.